Tussen Amsterdam en Utrecht liggen de Oostelijke Vechtplassen: het leefgebied van moerasvogels als de woudaap en de roerdomp. Deze vogels hebben het steeds moelijker. Daarom voert Natuurmonumenten er in opdracht van de provincies Noord-Holland en Utrecht een groot herstelproject uit. In deze artikelserie legt Natuurmonumenten uit waarom dit herstel zo belangrijk is en hoe dat in zijn werk gaat. In deel 2: hoe ziet het herstel eruit en wat zijn hierbij de uitdagingen?
Het natuurherstel in de Oostelijke Vechtplassen wordt deels betaald met geld van het programma Natuur. Het bestaat uit verschillende deelprojecten. Eén van die projecten is het natuurherstel in de Kortenhoefse plassen. “We zijn hier in november 2024 begonnen met het verwijderen van jonge boompjes”, vertelt projectleider Peter Hoekman. “Daardoor komt licht en ruimte vrij voor rietkragen.”
Om het bestaande en nieuw aangegroeide riet te beschermen, worden ook ganzenrasters geplaatst, een essentieel onderdeel van het herstelproject. “Met name jonge rietscheuten worden heel snel weggevreten door ganzen”, vertelt Peter. “De rasters verplaatsen we mee met de aangroei. Soms wel tien jaar. In die periode kan het riet sterk genoeg worden, zodat er uiteindelijk geen rasters meer nodig zijn.”
Voldoende draagkracht
Natuurherstel in een laagveengebied is niet eenvoudig, zegt Peter. “We werken met gespecialiseerde aannemers die over de juiste ervaring en middelen beschikken om in natte, kwetsbare gebieden te werken. Sommige percelen zijn bijvoorbeeld te nat voor zware machines. Dan gebruiken ze pontons: platte boten. Sommige stukken zijn helemaal niet bereikbaar met machines. Daar worden de werkzaamheden uitgevoerd met een motorzaag.”
Bij het verwijderen van de boompjes blijft een deel van de wortels in de grond achter. Een bewuste keuze, legt Peter uit. “Zo blijft de bodem voldoende stevig en zorgen we in dit natte gebied voor voldoende draagkracht voor onze machines. Ook voor de komende jaren, waarin we het gebied moeten blijven beheren.”
Beeld: Remco Ter Horst
Afstemming en communicatie
Hoewel het meeste werk vanaf het water gebeurt, moet het hout en maaisel uiteindelijk over land worden afgevoerd. Vaak moet dat via landwegen of percelen van omwonenden. De logistiek van natuurherstel is dan ook soms een hele puzzel. Peter: “Elk gebied is anders en we willen zo goed mogelijk rekening houden met onze buren. Waar gewerkt wordt met zware machines heb je altijd enige overlast. Die proberen we zo veel mogelijk te beperken.”
Boswachter Tamara Overbeek vult aan: “Niet alleen met omwonenden maar ook met de vele recreanten in het gebied wordt tijdens het natuurherstel veel gecommuniceerd. Dat gebeurt bijvoorbeeld via websites, informatieborden en excursies. Daarmee laten we niet alleen zien wat we doen, maar ook waarom het zo belangrijk is.”
De eerste resultaten
Hoewel de werkzaamheden in Kortenhoef nog in volle gang zijn, zijn de eerste resultaten al zichtbaar. Op legakkers die een jaar geleden nog vol boompjes stonden, staat inmiddels alweer volop riet. “Het laat de veerkracht van de natuur zien”, zegt Tamara. “In één groeiseizoen kan riet wel twee meter hoog worden.”
Aan het begin van het jaar werden na jaren afwezigheid ook weer zwarte sterns gesignaleerd. Tamara: “Een collega plaatste op goed geluk een aantal drijvende nestvlotjes, eigenlijk zonder verwachtingen. Tot zijn verrassing begonnen hier meerdere zwarte sterns op te broeden.”
Waterpeil
Het zijn belangrijke momenten: ze laten zien dat het natuurherstel effect heeft. Al is er nog een lange weg te gaan, weet Peter: “Om moerasvogels nog betere kansen te geven, speelt ook het waterpeil een belangrijke rol. Een hogere waterstand belemmert de groei van bomen en maakt een gebied geschikter voor moerasvogels om te broeden. Het zorgt voor meer voedsel, zoals bepaalde insecten en kleine vissen.”
Het is echter geen makkelijke knop om aan te draaien, legt hij uit. “De Oostelijke Vechtplassen hebben verschillende waterpeilen. En in bijna elk ‘peilgebied’ wordt het water op verschillende manieren gebruikt, bijvoorbeeld voor bewoning, recreatie én landbouw. Dat maakt het veranderen van het waterpeil heel lastig. Het plaatsen van een dam bijvoorbeeld heeft meteen effect op het hele gebied én de omgeving. Samen met de provincies, de waterschappen, landbouwers en omwonenden gaan we de komende tijd daarom kijken wat er mogelijk is.”
Belangrijke rol voor vrijwilligers
Het natuurherstel in de Oostelijke Vechtplassen vraagt veel tijd en geduld, weet Peter. “Na herstel komt beheer. Het maaien, afvoeren van maaisel en het voorkomen van dichtgroei zullen ook in de toekomst nodig zijn. We houden hier nu al zo goed mogelijk rekening mee. Tijdens het herstelproject leggen we langs het water bijvoorbeeld overslagplaatsen aan. Hier kunnen straks het maaisel en hout worden verzameld per boot, waarna het per tractor wordt afgevoerd uit het gebied. Zo voorkomen we dat er ongewenste voedingsstoffen in het gebied achterblijven.”
Natuurherstel én beheer geven de natuur in de Oostelijke Vechtplassen wat ze nodig heeft: meer ruimte en aandacht. Zo kunnen we blijven genieten van een uniek waterrijk, natuurrijk en cultuurhistorisch landschap. Dat weten ook de vele vrijwilligers die er werkzaam zijn. Tamara: “Zij helpen bijvoorbeeld met het zagen van jonge boompjes op plekken waar we met machines niet kunnen komen. Of ze doen mee aan vogeltellingen. Om onze doelen te bereiken zijn vrijwilligers onmisbaar.”