Tussen Amsterdam en Utrecht liggen de Oostelijke Vechtplassen: het leefgebied van moerasvogels als de woudaap en de roerdomp. Deze vogels hebben het steeds moeilijker. Daarom voert Natuurmonumenten er in opdracht van de provincies Noord-Holland en Utrecht een groot herstelproject uit. In deze artikelserie legt Natuurmonumenten uit waarom dit herstel zo belangrijk is en hoe dat in zijn werk gaat. In deel 1: wat maakt de Oostelijke Vechtplassen zo bijzonder en waarom is er herstel nodig?
De Oostelijke Vechtplassen bestaan uit verschillende laagveengebieden tussen de Vecht en de Utrechtse Heuvelrug. Onder meer de Loosdrechtse, Ankeveense en Tienhovense plassen vormen samen een lappendeken van water, trilveen, rietlanden, vochtige hooilanden, moerasbos en legakkers: smalle stroken land waarop vroeger turf werd gedroogd.
“Dit soort laagveengebieden komen in Europa nog maar weinig voor”, vertelt projectleider Peter Hoekman van Natuurmonumenten. “Daarom is het aangewezen als Natura 2000-gebied. De plassen vormen onder meer een belangrijk leefgebied voor moerasvogels zoals de woudaap en de roerdomp. Het behoud van deze vogels én hun leefgebied is één van de landelijke Natura 2000-doelstellingen.”
Bijzondere natuur én cultuur
De Oostelijke Vechtplassen zijn een goed voorbeeld van onze typisch Nederlandse natuur: een gevarieerd landschap met unieke soorten planten en dieren. “Van open water en drijvend veen tot nat rietland en vochtige hooilanden: in dit gebied vind je het allemaal. En overal leven net weer andere soorten”, weet boswachter Tamara Overbeek. “Door de natte omstandigheden en de grote natuurlijke variatie wordt het trilveen in dit gebied wel eens het tropisch regenwoud van Nederland genoemd.”
Wie de Oostelijke Vechtplassen bezoekt, ziet daar niet alleen natuur maar ook geschiedenis. De legakkers zijn overblijfselen van eeuwenlange turfwinning. Net als de petgaten, de langgerekte plassen die zijn ontstaan door het afgraven van veen. Tamara: “Het gaat om een uniek historisch landschap: het gebruik door mensen hoort onlosmakelijk bij het gebied.”
Afhankelijk van riet
Een laagveengebied is niet alleen bijzonder, maar ook heel kwetsbaar. Moerasvogels zijn bijvoorbeeld sterk afhankelijk van rietvelden. Ze gebruiken het riet als nestplaats en vormen een goede beschutting tegen roofdieren. Water- en oeverplanten zorgen bovendien voor zuurstofrijk water, waar meer planten en insecten in kunnen leven. Dat trekt vogels aan die daarvan afhankelijk zijn.
De afgelopen jaren groeiden veel delen van de Oostelijke Vechtplassen steeds meer dicht met bomen. “Stikstofuitstoot en lagere waterstanden leiden ertoe dat er sneller jonge bomen opkomen”, vertelt Tamara. “Dat lijkt op het eerste gezicht mooi groen en natuurlijk, maar voor het laagveenschap is het heel ongunstig. Ze gaan ten koste van het riet en het open landschap, waar moerasvogels juist afhankelijk van zijn”
Het is een kwetsbaar evenwicht, weet Peter: “Als het een beetje een nat jaar is, en we moeten noodgedwongen het maaien een keertje overslaan, dan groeien de legakkers in een mum van tijd dicht.” Wanneer bomen te groot worden, ontstaat bovendien het risico dat ze hele legakkers vernielen. “Door hun gewicht kunnen ze hele stukken land mee het water in trekken. En die komen niet meer terug.”
Beeld: Wim Westdijk
Alles hangt met elkaar samen
Al het leven is met elkaar verbonden en heeft invloed op elkaar. Als de moerasvogels terug keren, dan staat dat voor iets groters. Peter: “Het gaat om de gezondheid en veerkracht van de natuur als geheel. Wanneer moerasvogels het hier goed hebben, zegt dat ook iets over de planten en de insecten die er leven.”
Uiteindelijk is een sterke en veerkrachtige natuur ook goed voor mensen. Het geeft ons alles wat we nodig hebben. Zo vormen de plassen een prachtige omgeving om te watersporten, fietsen en wandelen. Dat is niet vanzelfsprekend, weet Tamara. “We beheren als Natuurmonumenten bijvoorbeeld een kano- en suproute. Doordat we het gebied hier meer open hebben gemaakt, zijn hier een aantal zwarte sterns gaan broeden. Daarom hebben we die route onlangs een stukje ingekort. Zo kunnen mensen nog steeds van de omgeving blijven genieten, maar zonder dat het ten koste gaat van de rust die vogels nodig hebben voor het broeden.”
Het laat zien dat in natuurgebieden soms tegengestelde belangen en ideeën spelen. Nederlanders houden van de natuur. Maar de betekenis van natuur is voor iedereen anders. Dat geldt zelfs voor iets simpels als een boom. Tamara: “Voor de ene omwonende belemmert die het uitzicht op een prachtig landschap, voor de ander biedt hij privacy.”
De natuur een handje helpen
De Oostelijke Vechtplassen zijn ontstaan onder invloed van mensen. Tamara: “We noemen het daarom een ‘natuurrijk cultuurlandschap’. De natuur kan zichzelf hier niet in standhouden en wordt beïnvloed door activiteiten in de omgeving. Daarom moet het ook door mensen worden onderhouden.”